Ένα πλούσιο περιηγητικό και εικονογραφικό υλικό για την Κωνσταντινούπολη, την αιώνια πόλη, από την περιηγητική συλλογή του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, μία από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη, παρουσιάζεται δωρεάν με μια απλή εγγραφή.

   Συγκεκριμένα, μέσα από οκτώ διαδικτυακές ξεναγήσεις (8 και 22 Ιανουαρίου, 5 και 19 Φεβρουαρίου, 4 και 11 Μαρτίου και 1 και 15 Απριλίου 2024) με κεντρικό τίτλο «Ταξιδεύοντας στην Κωνσταντινούπολη με τους περιηγητές: Από την Άλωση έως τις απαρχές του 20ού αιώνα» και οδηγούς τους ιστορικούς Ιόλη Βιγγοπούλου και Δημήτρη Λούπη, οι ενδιαφερόμενοι, μέσω zoom, θα περιηγηθούν στην Κωνσταντινούπολη, ανακαλύπτοντας τους τόπους, τα μνημεία και τους ανθρώπους της από τον 16ο έως και τις αρχές του 20ού αιώνα.

   Οι δύο ομιλητές, εκκινούμενοι από την περιηγητική γραμματεία και την εικονογραφία της, θα αναφερθούν στην περιγραφή της πόλης από τους δυτικοευρωπαίους επισκέπτες της, τη διαμόρφωση της οθωμανικής πρωτεύουσας και τα μνημεία που την χαρακτηρίζουν, στις διαφορετικές κοινωνικές και θρησκευτικές ομάδες που συνέθεταν το μοναδικό ψηφιδωτό της και στη συμβολή τους στον οικιστικό της ιστό. Η παρουσίαση θα γίνεται εναλλάξ από τους δυο ομιλητές (μια φορά τον μήνα ο καθένας μέχρι την ολοκλήρωση των ξεναγήσεων) και θα παρακολουθεί τις εξελίξεις χρονολογικά. Ο νέος κύκλος διαδικτυακών ξεναγήσεων, που όπως και οι προηγούμενοι εντάσσονται στο πρόγραμμα «Travelogues – Με το Βλέμμα των Περιηγητών» (https://el.travelogues.gr) του Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη, ξεκινάει τη Δευτέρα 8 Ιανουαρίου στις 19:00 με την Ι. Βιγγοπούλου.

   «Όλο αυτό το διάστημα έχουμε ένα ταξιδιωτικό ρεύμα από την Ευρώπη προς την Ανατολή για διάφορους λόγους. Πάνω από τα 2/3 των ταξιδιωτών -περιηγητών, διπλωματικών αντιπροσώπων, μελών επιστημονικών αποστολών κλπ.- που μένουν ή περνούν για λίγο από την πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη, γράφουν γι’ αυτήν την πρωτεύουσα. Μέσα από αυτό το ρεύμα, που έχει ανά περιόδους συγκεκριμένους στόχους και προορισμούς, προβάλλονται όλα τα πολιτικά, πολιτιστικά ή καλλιτεχνικά ρεύματα που συμβαίνουν στην Ευρώπη. Με άλλα λόγια Αναγέννηση, Ουμανισμός, Νεοκλασικισμός, Φιλελληνισμός, Ρομαντισμός… Άρα ο ταξιδιώτης είναι φορέας όσων συμβαίνουν στη Δύση και το έργο του εμφανίζει κάτι από αυτά», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Ι. Βιγγοπούλου.

   Τα περιηγητικά κείμενα για την Πόλη παρουσιάζουν στο ευρωπαϊκό αναγνωστικό κοινό οτιδήποτε αφορά τον κόσμο που συνέθετε την πολυπολιτισμική Κωνσταντινούπολη -θεσμούς, συνήθειες, δοξασίες, καθημερινότητα, θρησκείες. «Τα πάντα. Γιατί μην ξεχνάμε ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν είναι μια φυλή, ένας λαός και μια γλώσσα, αλλά πολλές εθνότητες και θρησκευτικές μειονότητες -Έλληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι, Ρουμάνοι, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένιοι, Εβραίοι, Ρώσοι, Καυκάσιοι- που συνυπάρχουν στην πρωτεύουσα. Αυτό, λοιπόν, το ανθρώπινο στοιχείο, σε συνδυασμό και με το ανθρωπολογικό ενδιαφέρον της Ευρώπης που εμφανίζεται από τον 18ο αιώνα (πχ Εγκυκλοπαιδισμός), παρουσιάζεται πολύ έντονα στις περιγραφές των ταξιδιωτών -ενδυμασίες, αξιωματούχοι, μειονότητες, έμποροι, πλανόδιοι, ο κόσμος των γυναικών, του χαρεμιού… Βαθμιαία, δε, από τον 19ο αιώνα αρχίζει και η λεπτομερής περιγραφή για τα παζάρια, τα καφενεία, τους δρόμους, τις γέφυρες, τα κοιμητήρια, τα πτωχοκομεία… Οτιδήποτε ενθουσιάζουν τους δυτικούς», εξηγεί η συνομιλήτρια του ΑΠΕ-ΜΠΕ.

   Το εικονογραφικό υλικό, από την άλλη, όχι ιδιαίτερα πλούσιο την πρώτη περίοδο, σταδιακά πληθαίνει. «Βαθμιαία συμβαίνει κάτι σαν χιονοστιβάδα και το εικονογραφικό υλικό διογκώνεται συνεχώς μέχρι τον 19ο αιώνα. Πρόκειται για ένα πολύτιμο υλικό στα χέρια αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων, ιστορικών της τέχνης, πώς δηλαδή ήταν το κάθε μνημείο ή πώς εξελίχθηκε. Έτσι έχουμε πάρα πολλές βυζαντινές εκκλησίες που έγιναν τεμένη, νέα τεμένη, πολυτελή κτήρια, παλάτια, ιμαρέτ, χαμάμ, ο ναύσταθμος -όλα κτήρια που εντυπωσιάζουν τους περιηγητές. Αλλά και οι ποικίλοι ανθρώπινοι τύποι με τις φορεσιές τους, οι οποίες παραμένουν για αρκετούς αιώνες περίπου οι ίδιες, αποτελούν στοιχεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα χέρια ανθρωπολόγων, εθνογράφων, λαογράφων κά. Κι επειδή το υλικό, κειμενικό και εικονογραφικό, για την Κωνσταντινούπολη είναι τεράστιο -δεν μπορεί με τίποτα να συγκριθεί με μιας μικρής περιοχής, ενός νησιού για παράδειγμα-, ό,τι παρουσιάσουμε θα είναι αντιπροσωπευτικό, επιλεκτικό και ενδεικτικό», συμπληρώνει.

   Από την πλευρά του, ο ιστορικός Δημήτρης Λούπης, όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, θα επικεντρωθεί «στη διαμόρφωση της Κωνσταντινούπολης ως πρωτεύουσας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέσω της αρχιτεκτονικής παρακολουθώντας φαινόμενα, όπως η μεταστροφή βυζαντινών ναών σε ισλαμικά τεμένη, η κατασκευή νέων τζαμιών και άλλων τύπων κτηρίων που εξυπηρέτησαν τις θρησκευτικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιδιώξεις της οθωμανικής δυναστείας και των ανώτατων αξιωματούχων ως δωρητών».

   «Η εξέλιξη της οθωμανικής αρχιτεκτονικής από τη φάση διαμόρφωσης ενός χαρακτηριστικού ιδιώματος κατά τον 15ο και αρχόμενο 16ο αιώνα, η εποχή του Μιμάρ Σινάν και το απόγειο του σχηματισμού μίας διακριτής πολιτιστικής ταυτότητας στα χρόνια του Σουλεϊμάν, η παγίωση, ο πειραματισμός και η ανανέωση που γνώρισε η αρχιτεκτονική κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, η επαφή με τις δυτικές φόρμες του μπαρόκ και του ροκοκό, τέλος ο 19ος και 20ος αιώνας και το πέρασμα από το αυτοκρατορικό ύφος στον εκλεκτικισμό και τον νέο-οθωμανισμό μαζί με την ανταπόκριση των άλλων θρησκευτικών κοινοτήτων στην περίοδο μετά τις Μεταρρυθμίσεις έως το τέλος του οθωμανικού κόσμου, είναι τα ζητήματα που θα παρουσιαστούν», καταλήγει ο Δ. Λούπης.

   Ελένη Μάρκου

ΑΠΕ-ΜΠΕ