Λέγεται πως ο τουρισμός είναι ένας γυναικοκρατούμενος κλάδος, και μπορεί αυτό να ισχύει σε επίπεδο αριθμών, ωστόσο και εδώ η παρουσία των γυναικών μεταφράζεται με χαμηλόβαθμες θέσεις και χαμηλότερους μισθούς. Όπως εξηγεί η Ροδούλα Τσιότσιου, καθηγήτρια στο Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και διευθύντρια του Εργαστηρίου Μάρκετινγκ (MARLAB), μιλώντας στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, «Ναι, ο τουρισμός είναι γυναικοκρατούμενος αλλά πώς; Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών (UNWTO) οι γυναίκες εργαζόμενες υπερτερούν με 54% στον κλάδο του τουρισμού ενώ σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης καταλαμβάνουν το 56% των θέσεων εργασίας. Ωστόσο αν δούμε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά αυτών θα δούμε ότι οι περισσότερες είναι σε χαμηλόβαθμες θέσεις και με χαμηλότερους μισθούς κατά 14,7% σε σχέση με τους άνδρες», σημειώνει και προσθέτει: «Μια σειρά μελετών δείχνουν ότι οι γυναίκες αντιμετωπίζουν άνιση μεταχείριση στον τουρισμό σε σχέση με τις θέσεις εργασίας που καταλαμβάνουν (χαμηλόβαθμες και ημιαπασχόλησης), τις απολαβές τους, τις συνθήκες εργασίας, την προαγωγή τους καθώς και τις εσωτερικές κοινωνικές σχέσεις».

Με βάση το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των φύλων, (European Institute for Gender Equality – EIGE) μόνο το 18,5% των μελών διοικητικών συμβουλίων των τουριστικών επιχειρήσεων είναι γυναίκες. Επιπλέον, σύμφωνα με την κ.Τσότσου, σε έρευνα του το EIGE αναφέρει ότι στον κλάδο της φιλοξενίας, μικρότερο από το 40% των διοικητικών στελεχών των επιχειρήσεων είναι γυναίκες. Αντίστοιχα στοιχεία μπορούμε να διαπιστώσουμε και στην Ελλάδα. Για παράδειγμα, το Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) αποτελείται από 24 μέλη εκ των οποίων μόνο τα 3 είναι γυναίκες (12,5%).

«Επίσης, οι γυναίκες καταλαμβάνουν ένα μικρό ποσοστό των ηγετικών θέσεων παγκοσμίως, με το 23% να είναι υπουργοί τουρισμού. Στην Ελλάδα από τους 14 διατελέσαντες υπουργούς τουρισμού από το 1989 έως σήμερα, μόνο οι 3 ήταν γυναίκες (18,75%). όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία δείχνουν ότι έχει γίνει κάποια μικρή πρόοδος στον κλάδο του τουρισμού παγκοσμίως σε ότι αφορά την ισότητα των φύλων (πολύ μικρότερη στην Ελλάδα) και συνεπώς, είμαστε ακόμα αρκετά μακριά προς την πλήρη επίτευξή της», σημειώνει η κ.Τσότσου.

Η ίδια εκτιμά ότι οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί του τουρισμού οφείλουν να αναγνωρίσουν την ανάγκη να εισάγουν πολιτικές που εστιάζουν στην ενδυνάμωση των γυναικών στο χώρο εργασίας και στρατηγικές πρόσληψης γυναικών σε υψηλόβαθμες θέσεις ώστε να τις δοθούν ίσες ευκαιρίες, απολαβές, και δικαιώματα να εργαστούν στο κλάδο. «Είναι καιρός στις προσλήψεις και στις προαγωγές του προσωπικού καθώς και στις εκλογές συλλογικών οργάνων να γίνονται με βάση τα προσόντα, την εμπειρία, και την εκπαίδευση και όχι το φύλο του/ης υποψηφίου/ίας», τονίζει.

Χωρίς την ισότητα των φύλων δεν μπορεί να υπάρξει βιώσιμη ανάπτυξη

Με βάση την Agenda 2030 and Tourism, χωρίς την ισότητα των φύλων και την ενδυνάμωση των γυναικών στον τουρισμό δεν μπορεί να υπάρξει βιώσιμη ανάπτυξη στον κλάδο. «Είναι γνωστό ότι ο τουρισμός δημιουργεί θέσεις εργασίας αλλά ταυτόχρονα έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον ενώ έχει και κοινωνικές και πολιτικές επιδράσεις. Υπάρχει μια αλληλένδετη σχέση μεταξύ της εργασίας και της ευημερίας, της φτώχειας, και της υγείας (ατομικής και κοινωνικής) με διαφορετικές επιπτώσεις σήμερα στους άνδρες και στις γυναίκες λόγω των ανισοτήτων», επισημαίνει η κ.Τσότσου.

Σύμφωνα με έρευνες, επισημαίνει η καθηγήτρια του ΠΑΜΑΚ, η συμμετοχή των γυναικών στις τουριστικές επιχειρήσεις συνεισφέρει όχι μόνο στην μείωση της ατομικής και οικογενειακής φτώχειας αλλά μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνονται αποφάσεις στο χώρο εργασίας και στην ευρύτερη τουριστική κοινότητα. «Με τη συμμετοχή των γυναικών σε όργανα και θέσεις λήψης αποφάσεων στον τουρισμό και την οικονομική τους ενδυνάμωση, οι γυναίκες αποκτήσουν δύναμη, μια ισχυρή θέση (status) στον κλάδο, και αυξημένη αυτοπεποίθηση μέσα στην κοινωνία», υπογραμμίζει.

Χάσμα μεταξύ γυναικών και ανδρών και στο ερευνητικό/ακαδημαϊκό επίπεδο στον τουρισμό

Πρόσφατα η καθηγήτρια Ροδούλα Τσότσου συμμετείχε στο βιβλιο Women Voices in Tourism Research που είχε ως στόχο να αναδείξει τη συνεισφορά των γυναικών στην έρευνα και στην παραγωγή της γνώσης που αφορούν στον τουρισμό αλλά και να αποτελέσει μια «συλλογική καθοδήγηση» (collective mentoring) με χρήσιμες κατευθύνσεις στις νέες γενιές ερευνητριών για μια επιτυχημένη επαγγελματική καριέρα στο χώρο (άνδρες ερευνητές μπορούν επίσης να επωφεληθούν από τις κατευθύνσεις αυτές).

Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, 81 ερευνήτριες/ακαδημαϊκές από διαφορετικές χώρες και επιστημονικά πεδία (μάρκετινγκ, οικονομικά, μάνατζμεντ, επικοινωνία, επιχειρηματικότητα, καινοτομία, και νέες τεχνολογίες) έγραψαν από ένα κεφάλαιο που αφορά στον τουρισμό καθώς και μια επιστολή η οποία απευθύνεται στις ερευνήτριες οι οποίες ξεκινούν τώρα την καριέρα τους στο πεδίο του τουρισμού.

Ωστόσο, όπως επισημαίνει η κ.Τσότσου, σε ό,τι αφορά στην ισότητα των φύλων στον ακαδημαϊκό/ερευνητικό πεδίο του τουρισμού, έρευνες δείχνουν ότι σαφώς υπάρχει ένα χάσμα μεταξύ των φύλων και μια ανισορροπία στην επιρροή των γυναικών και των ανδρών σε βασικούς ηγετικούς ρόλους. «Οι ανισορροπίες αυτές αντικατοπτρίζουν τις πατριαρχικές δομές που χαρακτηρίζουν δυστυχώς και τον παγκόσμιο επιστημονικό/ακαδημαϊκό χώρο. Συγκεκριμένα, υπάρχει ανισορροπία στον αριθμό των γυναικών ερευνητριών (41και 49% στις διεθνείς λίστες CIRET TRINET αντίστοιχα), στις ηγετικές θέσεις (εκδότες) που καταλαμβάνουν σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά (25% και 29% στις κατηγορίες περιοδικών 1 και 2 αντίστοιχα), και συνέδρια (43% ως προεδρίνες διεθνών συνεδρίων και 24% ως προσκεκλημένες ομιλήτριες)», αναφέρει και συμπληρώνει: « Μάλιστα στη Διεθνή Ακαδημία για τη Μελέτη του Τουρισμού έχουν αναγνωριστεί για την ερευνητική τους συνεισφορά μόλις 9 γυναίκες (13%) από το σύνολο των 71 ερευνητών/τριών.

Η μικρή συμμετοχή των γυναικών-ερευνητριών στη λήψη αποφάσεων επηρεάζει, όπως υπογραμμίζει η καθηγήτρια του ΠΑΜΑΚ, «τη δυνατότητα τους να δημοσιεύσουν σε έγκριτα διεθνή περιοδικά, και να αναγνωριστεί το ερευνητικό τους έργο διεθνώς από τους/ις συναδέλφους/ισες τους. Συγκεκριμένα, έρευνες έχουν δείξει ότι λιγότερα δημοσιευμένα άρθρα στον τουρισμό προέρχονται από γυναίκες (19-49% στο Annals of Tourism Research) και ιδιαίτερα σε υψηλής κατάταξης επιστημονικά περιοδικά, οι γυναίκες είναι πρώτες συγγραφείς άρθρων σε χαμηλότερο ποσοστό (28-44%), και ότι υπάρχει χαμηλότερο ποσοστό ετερο-αναφορών όταν η πρώτη συγγραφέας του άρθρου είναι γυναίκα (ένδειξη αναγνωρισιμότητας)».

«Όλα τα στοιχεία που αναφέραμε δείχνουν ότι δεν υπάρχει έλλειψη γυναικών ερευνητριών αλλά υπάρχει υπο-εκπροσώπησή τους καθώς δεν έχουν ίσες ευκαιρίες να καταλάβουν και να αναρριχηθούν σε ηγετικούς ρόλους στον ακαδημαϊκό χώρο ούτε και να τύχουν ίσης αναγνώρισης σε σχέση με τους άντρες ερευνητές», εξηγεί η κ.Τσότσου και σημειώνει ότι η επιδίωξη της ισότητας των φύλων στην έρευνα και η ενισχυμένη συμμετοχή των γυναικών σε αυτή μπορεί να καλύψει ερευνητικά κενά, θεωρητικά και μεθοδολογικά (π.χ. οι γυναίκες επιλέγουν περισσότερο ποιοτικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις στην έρευνα), καθώς τις τρέχουσες και μελλοντικές απαιτήσεις για ειδικευμένα στελέχη στον κλάδο του τουρισμού. Επισημαίνει επίσης ότι «είναι σημαντικό να έχουμε ισότητα των φύλων στην εκπαίδευση και στην έρευνα καθώς διαφορετικά δεν μπορούμε να επιτύχουμε την ισότητα στην κοινωνία μας».

Νικόλ Καζαντζίδου

ΑΠΕ-ΜΠΕ