Νέες αρχαιολογικές έρευνες φωτίζουν τα πρώτα βήματα της γραφής στον Αιγαιακό χώρο, πριν από 4.500 χρόνια. Συγκεκριμένα, μελέτη που πραγματοποίησαν ο δρ Μηνά Τσικριτσής, ερευνητή Αιγαιακών γραφών, και ο δρ Αδαμάντιος Σάμψων, αρχαιολόγος καθηγητής, δύο αρχαίων σφραγίδων σε πιθάρι από τη Θηρασία (μικρό νησί δίπλα στη Σαντορίνη) αναδεικνύει πιθανές πρωιμότερες μορφές γραφής, αλλά και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την οργάνωση της εποχής. Συμπληρωματικά οι επιγραφές αυτές έρχονται να επιβεβαιώσουν την έρευνα των Α. Σάμψων- Μ. Τσικριτσή, η οποία δημοσιεύτηκε πριν δύο χρόνια και παρουσιάστηκε από το ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Τι ανακάλυψαν οι ερευνητές;

Στον οικισμό της Κοίμησης στη Θηρασία, βρέθηκε ένα μεγάλο πιθάρι με δύο διαφορετικά σφραγίσματα στη λαβή του, τα οποία ονομάστηκαν THS.1 και THS.2. Τα σφραγίσματα αυτά έγιναν πριν ψηθεί το αγγείο, με πηλό από τη Νάξο, γεγονός που υποδηλώνει εμπορικές ή πολιτισμικές επαφές μεταξύ των νησιών, αλλά και την ανάδειξη της πρώτης γραφής κατά την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδο (2700-2300 πΧ).

– Η σφραγίδα THS.1 φέρει σύμβολα διατεταγμένα σε τρεις σειρές. Μερικά από αυτά μοιάζουν με σύμβολα από τα Κρητικά Ιερογλυφικά, μια γραφή που χρησιμοποιήθηκε αργότερα στην Κρήτη. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι μπορεί να αναφέρεται στον ιδιοκτήτη του πιθαριού ή στο περιεχόμενό του. Τα τέσσερα σύμβολα από την πρώτη γραμμή Α, δυο από τη δεύτερη γραμμή Β, και ένα από την τρίτη γραμμή, (συνολικά 7) σύμβολα που μπορούν να ταυτιστούν με Κρητικά Ιερογλυφικά (Κ.Ι). Το σφράγισμα με την αποτύπωση των συμβόλων ήταν σκόπιμα τοποθετημένο κατά τους μελετητές ώστε να είναι ορατό και να «διαβάζεται» πιο καθαρά, στο πάνω μέρος της λαβής. Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις η εν σειρά διάταξη των συμβόλων Κ.Ι γραφής μας οδηγεί στην πιθανή καταγραφή πληροφορίας σχετική με τον ιδιοκτήτη ή το περιεχόμενο.

– Η σφραγίδα THS.2 εμφανίζει γεωμετρικά σχέδια και επαναλαμβανόμενα σύμβολα 5 αγγείων. Μία ερμηνεία μας είναι ότι δηλώνει την ποσότητα του υγρού που χωρούσε το αγγείο (πιθανόν 60 λίτρων). Παρόμοια σύμβολα χρησιμοποιούνταν 1.000 χρόνια αργότερα στη Σαντορίνη για να υποδεικνύουν την χωρητικότητα των πιθαριών, όπως και η σφραγίδα CMS II,6-22 της ΜΜΙ περιόδου, σε χερούλι πίθου με χαραγμένα 7 αγγεία τα οποία πιθανόν θέλουν να δήλωναν την χωρητικότητα του πίθου.

Σύνδεση με άλλα ευρήματα

Παραπλήσια ευρήματα γραφής έχουν βρεθεί και στη Μήλο, επισημαίνει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Τσικριτσής, όπου σε 39 μικρά κύπελλα από τάφους φέρουν χαραγμένα σύμβολα παρόμοια με την Κ.Ι και Γραμμική Α γραφή. Αυτό ενισχύει την άποψη ότι κάποια μορφή γραφής υπήρχε ήδη στον Αιγαιακό χώρο από το 2500 πΧ, δηλαδή περίπου 500 χρόνια νωρίτερα από ό,τι πιστευόταν μέχρι τώρα.

Πολιτισμικές επιδράσεις και ερωτήματα

Τα ευρήματα αυτά θέτουν ένα ενδιαφέρον ερώτημα τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Τσικριτσής: Μήπως η γραφή αναπτύχθηκε πρώτα στις Κυκλάδες και στη συνέχεια επηρέασε τη Μινωική Κρήτη; Την ίδια εποχή (2500 πΧ), επισημαίνει, παρατηρείται έντονη κυκλαδική παρουσία στην Κρήτη, με εισαγωγή αγγείων και ειδωλίων.

Τι σημαίνει όλο αυτό; 

Η ανακάλυψη υποδηλώνει, σύμφωνα με τον κ. Τσικριτσή ότι ο Αιγαιακός πολιτισμός είχε ήδη αναπτύξει ένα αρχικό συστήματα γραφής και αρίθμησης από τα μέσα της 3ης χιλιετίας πΧ. Ίσως, μετά από κλιματικές αλλαγές ή κοινωνικές αναταραχές, οι κάτοικοι των Κυκλάδων κατά την Πρωτοκυκλαδική ΙΙΙ (2300-2000 πΧ) περίοδο μετέφεραν αυτές τις γνώσεις στην Κρήτη, όπου εξελίχθηκαν και διαμόρφωσαν την Κ.Ι και Γραμμική Α γραφή, όπως την γνωρίζουμε να εμφανίζεται στο Μινωικό Πολιτισμό. «Την περίοδο αυτή σηματοδοτείται το τέλος μιας εποχής, ενώ παράλληλα διαφαίνεται ότι οι Αιγαίοι μετακομίζουν στο μεγάλο νησί την Κρήτη που είχε φυσικό πλούτο για την ανάπτυξη των κοινωνιών τους μεταφέροντας την αστρονομική, την θεολογική τους κουλτούρα και την πρωτογραφή που είχαν ανακαλύψει από τα μέσα της 3ης χιλιετίας πΧ», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Τσικριτσής και προσθέτει ότι στο παρελθόν υπήρξε μεγάλη συζήτηση μεταξύ των ερευνητών σχετικά με την ύπαρξη κυκλαδικών αποικιών στο νησί της Κρήτης (Ντούμας 1976), (Δαβάρας και Betancourt 2004, Betancourt 2008) και (Σάμψων 1985, 1988).

«Αυτή η έρευνα, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα από το πανεπιστήμιο του Cambridge, σε συνδυασμό με την προηγηθείσα έρευνα μας, ανοίγει νέους δρόμους για τη μελέτη των αρχών της γραφής στην Ευρώπη. Ίσως στο μέλλον νέες ανασκαφές φέρουν στο φως ακόμη και άλλα ευρήματα γραφής, ξετυλίγοντας επιπλέον τα μυστικά της αλληλοσύνδεσης του Αιγαιακού και του Μινωικού Πολιτισμού!» καταλήγει ο κ. Τσικριτσής.

__

*Πηγές: Cambridge University Press, 16 Μαΐου 2025 / Σχετικές δημοσιεύσεις των Κ. Σμπόνια, Ι. Τζαχίλι, Γ. Κορδατζάκη.

*Sampson A, Tsikritsis M. «Symbols of Minoan Hieroglyphic Script and Linear A in Melos from the Middle of 3rd Millennium BC».  Annals Annals of Archaeology 2023.

ΑΠΕ-ΜΠΕ

Συνεχίζει την καλοκαιρινή της περιοδεία η Ορέστεια του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Θόδωρου Τερζόπουλου, παράσταση – σταθμός στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου, με τελικό της προορισμό το Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Η Ορέστεια, στην πρώτη συνεργασία του διεθνούς καταξιωμένου Έλληνα σκηνοθέτη και δασκάλου με το Εθνικό Θέατρο , ταξιδεύει σε επιλεγμένους σταθμούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Μια εμπειρία για όσους θέλουν να ζήσουν -για πρώτη ή για μία ακόμη φορά- μια παράσταση η οποία κατορθώνει να αφηγηθεί, εν τέλει, την ιστορία της ίδιας της ανθρωπότητας.

Η Ορέστεια έκανε πρεμιέρα στην Επίδαυρο το 2024, ακολούθησε περιοδεία στην Ελλάδα και την Κύπρο, ενώ κατόπιν παρουσιάστηκε στη Βιτσέντσα της Ιταλίας -όπου άνοιξε τον 77ο Κύκλο Κλασικών παραστάσεων στο ιστορικό θέατρο Olimpico- καθώς και στη μακρινή Κίνα, στο Huichang Theater Village. Η παράσταση γνώρισε θερμή υποδοχή τόσο από τους θεατές που την παρακολούθησαν όσο και από τα εγχώρια και διεθνή Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Μετά το θέατρο Βράχων στον Βύρωνα και το Αρχαίο Θέατρο Δίου στην Κατερίνη, η Ορέστεια ταξιδεύει στο Ανοιχτό Θέατρο Φλόκα στην Αρχαία Ολυμπία (10/7), στο θέατρο Δάσους στη Θεσσαλονίκη (17/7), στο θέατρο Φρύνιχος στους Δελφούς (25 και 26/7) και στο Αρχαίο Θέατρο στην Καβάλα (2 και 3/8). Τελικός προορισμός της καλοκαιρινής της περιοδείας, ο τόπος από όπου ξεκίνησε τη διαδρομή της, το Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου (22 και 23/8), όπου και θα ολοκληρωθεί ο κύκλος του Φεστιβάλ. Λίγες μέρες αργότερα (29 και 30/8) θα φιλοξενηθεί στο Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Art Carnuntum, στην Αυστρία.

Μετάφραση Ελένη Βαροπούλου,

σκηνοθεσία – δραματουργική επεξεργασία Θεόδωρος Τερζόπουλος,

συνεργάτης σκηνοθέτης Σάββας Στρούμπος,

σκηνικά – κοστούμια – φωτισμοί Θεόδωρος Τερζόπουλος,

πρωτότυπη μουσική σύνθεση Παναγιώτης Βελιανίτης,

σύμβουλος δραματολόγος Μαρία Σικιτάνο,

δραματολόγος παράστασης Ειρήνη Μουντράκη,

βοηθός σκηνοθέτη Θεοδώρα Πατητή,

συνεργάτιδα ενδυματολόγου Παναγιώτα Κοκκορού,

συνεργάτης φωτιστή Κωνσταντίνος Μπεθάνης,

καλλιτεχνική συνεργάτιδα Μαρία Μπογιατζή.

Παίζουν (αλφαβητικά): Μπάμπης Αλεφάντης (Πυλάδης), Έβελυν Ασουάντ (Κασσάνδρα), Τάσος Δήμας (Φύλακας / Κορυφαίος /Προπομπός), Κωνσταντίνος Ζωγράφος (Ορέστης), Έλλη Ιγγλίζ (Τροφός), Δαυίδ Μαλτέζε (Αίγισθος), Δαυίδ Μαλτέζε (Αίγισθος), Ντάσης (Απόλλων), Ντίνος Παπαγεωργίου (Κήρυκας), Αγλαΐα Παππά (Αθηνά), Μυρτώ Ροζάκη (Ηλέκτρα), Σάββας Στρούμπος (Αγαμέμνων), Αλέξανδρος Τούντας (Οικέτης), Σοφία Χιλλ (Κλυταιμνήστρα / Το Είδωλον της Κλυταιμνήστρας) Χορός: Μπάμπης Αλεφάντης, Κατερίνα Αμπλιανίτη, Έβελυν Ασουάντ, Χριστόφορος Βογιατζής, Ναταλία Γεωργοσοπούλου, Κατερίνα Δημάτη, Πύρρος Θεοφανόπουλος, Έλλη Ιγγλίζ, Βασιλίνα Κατερίνη, Θάνος Μαγκλάρας, Ελπινίκη Μαραπίδη, Άννα Μαρκά Μπονισέλ, Μητροπούλου, Ρόζυ Μονάκη, Ασπασία Μπατατόλη, Νίκος Ντάσης, Ντίνος Παπαγεωργίου, Βαγγέλης Παπαγιαννόπουλος, Σταύρος Παπαδόπουλος, Μυρτώ Ροζάκη, Γιάννης Σανιδάς, Αλέξανδρος Τούντας, Κατερίνα Χιλλ, Μιχάλης Ψαλίδας.

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου

Πηγή φωτογραφίας: ΕΘνικό Θέατρο

ΑΠΕ-ΜΠΕ