Γυναικείες ιστορίες για την προίκα, ανείπωτα «όχι» και αγώνες για την ελευθερία

Για αιώνες οι γυναίκες αντιμετωπίζονταν, μέσω της προίκας, σαν προϊόντα προς αγοροπωλησία, ένα έθιμο που καταργήθηκε τυπικά στην Ελλάδα το 1983, αφήνοντας ωστόσο βαθιές πληγές σε πολλές γενιές. «Ο πατέρας μου, έταξε στον γαμπρό μια αγελάδα και μια μοσχίδα και η μοσχίδα ήμουν εγώ», περιέγραψε μια γυναίκα στην εκπαιδευτικό και ερευνήτρια Ιωάννα Γιαννακοπούλου, στο πλαίσιο έρευνάς της για τις ανάγκες λαογραφικής έκθεσης που φιλοξενήθηκε πριν από λίγα χρόνια στο μουσείο «Αγγελική Χατζημιχάλη» με τίτλο «Προίκα».

Στο πλαίσιο διημέρου εκδηλώσεων, που διοργανώνονται το Σαββατοκύριακο, η κα Γιαννακοπούλου θα παρουσιάσει την Κυριακή 1η Αυγούστου, στο Θεατράκι Μουσείου Οίνου και Αμπέλου Ραψάνης, αποσπάσματα από την έρευνά της γύρω από το προξενιό και τον θεσμό της προίκας, βασιζόμενη στις προφορικές ιστορίες γυναικών. Ιστορίες πέντε γυναικών του Θεσσαλικού κάμπου, 71 έως 95 χρονών τη στιγμή της συνέντευξης, που μίλησαν για τη ζωή τους, τα προικιά και τα νυχτέρια, το προξενιό, τον έρωτα, τον θεσμό της προίκας, τον γάμο, την επόμενη μέρα, τη σχέση με τη σημαντική «άλλη» -την πεθερά- αλλά και τη σχέση με τη μάνα και τον πατέρα, με τη φτώχεια, τη βιοπάλη, τον εμφύλιο, τη σκληρότητα της ζωής, τις προσδοκίες και τις ματαιώσεις.

Γυναίκες που παντρεύτηκαν άλλη 14 ετών και άλλη 38. «Η κάθε γυναίκα είχε τη δική της ιστορία. Ωστόσο υπήρχε ένας κοινός καμβάς που ήταν η θέση -αδικημένη κατά γενική ομολογία- της γυναίκας εκείνα τα χρόνια», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κα Γιαννακοπούλου. Παρόλες τις διαφορετικές ιστορίες της κάθε μίας, κοινή συνισταμένη είναι ότι η ζωή των γυναικών είναι σήμερα καλύτερη. «Με έδωσαν σαν το γομάρι», περιγράφει μία άλλη γυναίκα στην ερευνήτρια. «Σε όλες τις αφηγήσεις φαίνεται η πίκρα και το παράπονο, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις αντιμετωπίζεται με χιούμορ. Παρόλο που κάποιες μνήμες πονάνε, μερικές γυναίκες μπορούν και αυτοσαρκάζονται» σημειώνει η ερευνήτρια και τονίζει ότι σημαντικό ρόλο έπαιζε και ο χαρακτήρας κάθε γυναίκας. Κάποιες δέχονταν ό,τι συνέβαινε, άλλες απαιτούσαν.

«Αυτή που παντρεύτηκε 38 χρονών ήταν αυτή που είχε το περισσότερο τσαγανό. Έβαλε τα όρια και τα δικά της “θέλω” στον γάμο της» εξηγεί η κ. Γιαννακοπούλου. Στην παρουσίαση για το έθιμο της προίκας θα παρέμβει η βιβλιοθηκονόμος Σοφία Βακιρτζηδέλη, προϊσταμένη του Τμήματος Γενικών Αρχείων του Κράτους, στη Φθιώτιδα.

Στο διήμερο των εκδηλώσεων όμως, θα αναπτυχθούν πολύ περισσότερα θέματα από αυτό των ενίοτε εξευτελιστικών προικιών. Ιστορίες γυναικών από τον ρόλο, τη δράση και τη συμμετοχή τους στους πατριωτικούς απελευθερωτικούς και κοινωνικούς αγώνες από το 1821 έως τις μέρες μας, μέχρι τους σημερινούς, δραστήριους, γυναικείους συλλόγους, «ξετυλίγονται» σε ένα διήμερο εκδηλώσεων με θέμα «Ο λόγος των γυναικών» που διοργανώνει το Σάββατο 31 Ιουλίου και την Κυριακή 1η Αυγούστου το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας -«Ξενώνας Ραψάνης» του Α.Π.Θ. σε συνεργασία με τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Ραψάνης. «Πρόκειται για ένα πρώτο άνοιγμα στην κοινότητα. Βλέπουμε τις ανάγκες των γυναικών και θέλουμε να αναδειχθεί ο λόγος τους», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Έρση Ρουμελιώτη, εκπαιδευτικός υπεύθυνη των δράσεων του «Ξενώνα Ραψάνης».

Τις εργασίες του διημέρου -το οποίο συντονίζει η κοινωνική ανθρωπολόγος, ερευνήτρια στο Α.Π.Θ, Αιμιλία Βουλβούλη- θα ανοίξουν το Σάββατο 31 Ιουλίου στην κεντρική πλατεία της Ραψάνης εκπρόσωποι από γυναικείους συλλόγους της περιοχής του Δήμου Τεμπών (Ραψάνη, Συκούριο, Γόννοι), οι οποίες θα μιλήσουν για τη δράση τους, αλλά και για θέματα που απασχολούν τη γυναίκα σήμερα, στην καθημερινότητα, την εργασία κα ιτην κοινωνική ζωή. Στις έμφυλες διακρίσεις, τις δυσκολίες και τις ανάγκες των γυναικών θα αναφερθεί η Γεωργία Ματζίρη, ψυχολόγος, από τον Ξενώνα Φιλοξενίας Γυναικών Θυμάτων Βίας ή/και πολλαπλών διακρίσεων Δήμου Λαρισαίων, και η πρώτη μέρα των εκδηλώσεων θα κλείσει με παρέμβαση της Αιμιλίας Βουλβούλη, κοινωνικής ανθρωπολόγου, ερευνήτριας στο Α.Π.Θ., η οποία θα αναδείξει ζητήματα ισότητας, δικαιοσύνης και δημοκρατίας μέσα από το παράδειγμα του Κέντρου Γυναικών Καρδίτσας.

Η τελευταία θεματική του διημέρου αφορά τη συμμετοχή και δράση των γυναικών στους αγώνες για την ελευθερία και τη δημοκρατία, με κυριότερους σταθμούς την επανάσταση του 1821, τον πόλεμο του 1940 και την Αντίσταση που ακολούθησε, καθώς και τη δράση στη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών και θα παρουσιαστεί από την ιστορικό και διδάσκουσα στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών Α.Π.Θ. Βασιλική Λάζου, η οποία θα αναφερθεί στις επώνυμες και τις ανώνυμες γυναίκες του αγώνα και της αντίστασης.

Δήμητρα Κεχαγιά

ΑΠΕ-ΜΠΕ