Η έμφυλη κακοποίηση στο επίκεντρο της νουβέλας «Μια γυναίκα απολογείται»

«Γι’ αυτό στέκομαι μπροστά σας. Ούτε ζωντανή, ούτε νεκρή ακριβώς. Κάτι ανάμεσα. Μια σκιά τυλιγμένη με υφάσματα για να μην σας τρομάξω». Η σπαρακτική απολογία μιας νεαρής γυναίκας, η οποία έπεσε θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης, σκότωσε τον δράστη ως πράξη αυτοάμυνας και κινδυνεύει να καταδικαστεί, παρουσιάζεται στη νουβέλα της Μαρίας Λούκα «Μια γυναίκα απολογείται», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος.

   Η ιστορία που παρουσιάζεται είναι εμπνευσμένη από πραγματικό γεγονός, την ιστορία της Π., μιας 22χρονης κοπέλας κακοποιημένης από τον πατέρα της, που εγκατέλειψε το σπίτι της και περιπλανήθηκε άστεγη σε μια επαρχιακή πόλη. Ένα βράδυ του Ιουνίου του 2016, εκείνη και μια φίλη της ήρθαν αντιμέτωπες με έναν άντρα, ο οποίος τους επιτέθηκε σεξουαλικά με σκοπό να τις βιάσει, και η Π. τον σκότωσε στη διαδικασία της αυτοάμυνας.

   Την περίοδο που η Μαρία Λούκα παρακολούθησε δημοσιογραφικά τη δίκη της Π., θυμάται ότι υπήρξε μια κοινωνική ενεργοποίηση γύρω από την υπόθεση από γυναικείες και φεμινιστικές οργανώσεις. «Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που είχε, δηλαδή ότι ήταν φτωχή, άστεγη, κακοποιημένη, είχε εξαναγκαστεί να εγκαταλείψει το σχολείο από πολύ μικρή, είχε βιώσει δηλαδή τον τρόμο πολλές φορές στη ζωή της, ήταν στοιχεία που και άλλες γυναίκες και εμένα με συγκίνησαν οπότε παρακολούθησα την υπόθεση αρχικά δημοσιογραφικά και ήταν το έναυσμα που με ενεργοποίησε για να γράψω μια ιστορία έμφυλης κακοποίησης», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

   Η Π. καταδικάστηκε σε 15 χρόνια και τέσσερις μήνες πρωτόδικα και σε δέκα χρόνια από το Εφετείο και σήμερα βρίσκεται ακόμα κρατούμενη στις φυλακές. Όπως εξηγεί η Μαρία Λούκα, «το δικαστήριο αναγνώρισε και ότι ήταν κακοποιημένο πλάσμα από το σπίτι της και ότι ο θύτης είχε μια ανάρμοστη συμπεριφορά απέναντι στα δύο κορίτσια, οπότε της δόθηκε μια ποινή δέκα ετών, μια σχετικά ήπια ποινή για πράξη ανθρωποκτονίας. Από την άλλη πλευρά όμως δεν την απήλλαξε εντελώς, όπως διεκδικούσε και η ίδια και οι γυναικείες οργανώσεις, δεν χαρακτηρίστηκε δηλαδή πράξη αυτοάμυνας. Και παραμένει στη φυλακή, ενώ θα μπορούσε να αποφυλακιστεί με τη νομοθεσία για την “υφ’ όρων απόλυση”, ωστόσο επειδή είναι αρκετά ευάλωτη και μέσα στη φυλακή έκανε κάποιες πράξεις αυτοτραυματισμού, που θεωρήθηκαν πειθαρχικά παραπτώματα, δεν έχουν γίνει ακόμα δεκτές οι αιτήσεις αποφυλάκισής της».

   Σύμφωνα με έρευνα που δημοσίευσε το 2014 ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA), μία στις τρεις γυναίκες στην Ε.Ε. έχει υποστεί σωματική ή/και σεξουαλική βία από την ηλικία των 15 ετών. Βάσει στοιχείων της Ελληνικής Αστυνομίας, τα οποία παραθέτει στο επίμετρο του βιβλίου της η Μαρία Λούκα, από το 2014 ως το 2017 σημειώθηκαν στην Ελλάδα 13.700 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, όπου το 70% των θυμάτων ήταν γυναίκες. Την ίδια περίοδο καταγράφηκαν 760 βιασμοί ή απόπειρες βιασμών.

   Η συγγραφέας υπογραμμίζει την έλλειψη ενός εξειδικευμένου φορέα καταγραφής των περιστατικών στην Ελλάδα. «Είναι χαρακτηριστικό ότι τις γυναικοκτονίες τις έχουμε υπόψη μας από τις καταγραφές που κάνουν τα δίκτυα των γυναικείων και φεμινιστικών οργανώσεων, δεν υπάρχει όμως μια καταγραφή από επίσημο φορέα, ένα παρατηρητήριο, οπότε αυτά τα νούμερα πάντα έχουν και μια σχετικότητα, μπορεί να μην είναι ακριβώς τέτοια, μπορεί να είναι υψηλότερα. Πόσο μάλλον για υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας και βιασμών, που έχουν μια διαφορετική συχνότητα», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

   Το περιστατικό από το οποίο εμπνεύστηκε η Μαρία Λούκα το βιβλίο της συνέβη το 2016 και από τότε η συγγραφέας αισθάνεται ότι έχουν αλλάξει κάποια πράγματα, καθώς υπήρξαν γεγονότα, που έγιναν αντικείμενο της δημόσιας συζήτησης. Καταλυτικό γεγονός η ίδια χαρακτηρίζει τη γυναικοκτονία της Ελένης Τοπαλούδη. «Είχαμε τότε πολύ μαζικές φεμινιστικές κινητοποιήσεις και μια διαρκή συζήτηση και ήταν η πρώτη φορά που ο όρος γυναικοκτονία τέθηκε κάπως στιβαρά στο δημόσιο λόγο, γιατί στους φεμινιστικούς και ακαδημαϊκούς κύκλους πάντα αυτό τον όρο χρησιμοποιούσαμε αλλά ήταν η πρώτη φορά που μπήκε ορατά ως διεκδίκηση, όχι μόνο στο γλωσσικό αλλά και στο νομικό του σκέλος», εξηγεί η κ. Λούκα.

   Επίσης, σταθμούς σε αυτή την περίοδο χαρακτηρίζει την κατοχύρωση της έννοιας της συναίνεσης στο νομικό ορισμό του βιασμού, καθώς και το κίνημα #MeToo, το οποίο «είχε ένα κατακλυσμιαίο αποτύπωμα». Όπως επισημαίνει, «αυτά συνέβαιναν πάντα, βιασμοί, σεξουαλικές παρενοχλήσεις, σεξουαλικές παραβιάσεις, αλλά συνήθως οι γυναίκες που τα είχαν υποστεί ντρέπονταν να μιλήσουν γι’ αυτά και ένιωθαν μόνες. Ο τρόπος που άνοιξε η συζήτηση τα τελευταία χρόνια, η άνοδος και διεθνώς των φεμινιστικών κινημάτων – θυμίζω ότι την επόμενη της ανάληψης της αμερικανικής προεδρίας από τον Ντόναλντ Τραμπ είχαμε πολύ μαζικές γυναικείες κινητοποιήσεις στις ΗΠΑ – αποδόμησαν λίγο τα ταμπού που υπήρχαν και άρχισαν οι ίδιες οι γυναίκες να μην ντρέπονται, να μην θεωρούν ότι φέρουν ευθύνη γι’ αυτό που έχουν πάθει και να μοιράζονται πράγματα. Αυτή είναι η αρχή, το να μοιράζεσαι πράγματα, το να γίνεται δημόσια η συζήτηση, μπορεί να φέρει και κάποιες αλλαγές κοινωνικές και νομικές». Προσθέτει, ωστόσο, ότι υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα. «Πολλές γυναίκες κακοποιούνται στα σπίτια τους, δεν υπάρχει πολύ μεγάλο εύρος υποστηρικτικών δομών, και βέβαια χρειάζεται και πολλή δουλειά σε επίπεδο εκπαίδευσης για το πώς μεγαλώνουν τα αγόρια και τα κορίτσια, που είναι στόχος να μεγαλώνουν με όρους έμφυλης ισότητας».

   Στο βιβλίο συμπεριλαμβάνονται ορισμοί εννοιών, όπως η έμφυλη ή η ενδοοικογενειακή βία και ο βιασμός. Η συγγραφέας τονίζει ότι ένιωσε την ανάγκη να παραθέσει αυτό το γλωσσάρι, προκειμένου «να καταλαβαίνουμε τι είναι αυτά τα εγκλήματα, αυτές οι συμπεριφορές και αυτά τα φαινόμενα, αρχικά για να τα κατανοούμε και αν έχουμε κάποιες μυθοπλασίες στο μυαλό μας να τις διαλύσουμε και δεύτερον για να χρησιμοποιούμε σωστότερα τη γλώσσα γιατί η γλώσσα και νοήματα παράγει και κοινωνικές τάσεις εγκαθιδρύει».

   Τέλος, παρατίθεται λίστα φορέων που παρέχουν πληροφορίες και συμβουλευτική σε περιστατικά έμφυλης βίας.

   Η Μαρία Λούκα είναι δημοσιογράφος με εξειδίκευση στα ανθρώπινα δικαιώματα, την ακροδεξιά και έμφυλη βία και το προσφυγικό ζήτημα, και σεναριογράφος. Για τη δουλειά της έχει βραβευτεί με τα δημοσιογραφικά βραβεία «Ελένη Βλάχου» και με το Migration Media Award. Επίσης, έχει προταθεί τέσσερις φορές για το European Press Prize και το 2020 ήταν μέλος της διεθνούς επιτροπής αξιολόγησης. Έχει συμμετάσχει στη συγγραφή των βιβλίων «Zak/ Zackie Oh» (συνέκδοση Ροδακιό και Στέγη Ιδρύματος Ωνάση) , «Μια άλλη ζωή: Ανθρώπινες Ροές/ Άγνωστες Οδύσσειες» (εκδόσεις Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης) και στον τόμο «Λεξικό Λογοκρισίας στην Ελλάδα» (εκδόσεις Καστανιώτη).

   * Το βιβλίο της Μαρίας Λούκα «Μια γυναίκα απολογείται» θα παρουσιαστεί την Τετάρτη 2 Ιουνίου, στις 7.30 μ.μ., στον κήπο του Νομισματικού Μουσείου.

   Μαρία Κουζινοπούλου

ΑΠΕ-ΜΠΕ