Αυτοκτονίες στην Κρήτη: Πρώτη στη λίστα και το 2024, «μύθος τα οικονομικά προβλήματα» λένε ειδικοί

Οι αυτοκτονίες στην Κρήτη βρίσκονται στο μικροσκόπιο επιστημονικών ερευνών. Τα στοιχεία είναι ανησυχητικά και κατά τη διάρκεια της χρονιάς που διανύουμε…

Η Κρήτη, τα τελευταία τουλάχιστον 25 χρόνια, βρίσκεται σταθερά στις πρώτες θέσεις σε αυτοκτονίες στην Ελλάδα, τερματίζοντας συχνά πρώτη. Πρώτη σε αυτοχειρίες στη χώρα είναι μέχρι στιγμής και φέτος, σύμφωνα με τον Κυριάκο Κατσαδώρο, επιστημονικό διευθυντή του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών «Κλίμακα». Πρόσφατα, μέσα σε λιγότερο από δύο εβδομάδες, τουλάχιστον τέσσερις άνθρωποι αφαίρεσαν τη ζωή τους στο νησί.

«Με απασχόλησε από τότε που ήρθα εδώ», λέει στην «Καθημερινή» ο Αλέξανδρος Βγόντζας, ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου της Κρήτης, και του Penn State University στις ΗΠΑ. Από το 2009, οπότε μετακόμισε από την Πενσιλβάνια στο Ηράκλειο, ξεκίνησε να ερευνά το θέμα των αυτοκτονιών. Σύμφωνα με δημοσίευση του ίδιου και άλλων ερευνητών στο BMC Psychiatry το 2018, από το 1999 έως το 2013, ο αριθμός αυτοκτονιών ανά 100.000 άτομα του πληθυσμού ήταν 2,4 για την Ελλάδα, και 5,2 για την Κρήτη. 

Τα ποσοστά ήταν χειρότερα στον ανδρικό πληθυσμό, για τον οποίο ο μέσος όρος αυτοκτονιών στην Ελλάδα ήταν 5,3 ανά 100.000 άτομα, ενώ στην Κρήτη ο αριθμός ήταν υπερδιπλάσιος, 10,8. Η συγκεκριμένη τάση δεν φαίνεται να αλλάζει. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, τα οποία έχει δημοσιεύσει το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών «Κλίμακα», το 2021, όταν η Κρήτη είχε το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό σε αυτοκτονίες στη χώρα, σε 100.000 άτομα, τα 6,6 αφαίρεσαν τη ζωή τους. Την επόμενη χρονιά, σύμφωνα πάντα με την «Κλίμακα», τερμάτισε πρώτη, με 97 αυτοκτονίες.

Ο μύθος των οικονομικών δυσχερειών

Από το 1999 έως το 2023, στην Κρήτη πραγματοποιούνταν κατά μέσον όρο 45 αυτοκτονίες τον χρόνο – «ένας από τους υψηλότερους αριθμούς ήταν 61, και συνέβη σε εποχή ευημερίας της Ελλάδας, το 2001», τονίζει ο κ. Βγόντζας, ο οποίος είναι επιστημονικός υπεύθυνος της Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας Ηρακλείου, συμπληρώνοντας ότι συνήθως οι λόγοι δεν είναι οικονομικοί.

«Η εμπειρία μας δείχνει ότι οι περισσότερες αυτοκτονίες στην Κρήτη συνδέονται με την ψυχική νόσο, με σοβαρές περιπτώσεις που πολλές φορές δεν είναι διαγνωσμένες, και ακόμη κι αν είναι διαγνωσμένες, δεν ακολουθείται αυστηρή παρακολούθηση».

Το στίγμα για την ψυχική νόσο δεν υπάρχει μόνο στο Ηράκλειο, αν και τα τελευταία χρόνια στο Ηράκλειο σημειώνονται οι περισσότερες περιπτώσεις αυτοχειρίας, γεγονός που ο κ. Βγόντζας συνδέει με το ότι «η ανατολική Κρήτη στερείται αναγκαίων ψυχιατρικών υπηρεσιών», περισσότερο από τη δυτική. Παραδείγματος χάριν, η Παιδοψυχιατρική Κλινική του ΠΑΓΝΗ κλείνει οριστικά. Ακόμη και η κινητή μονάδα έχει χρηματοδότηση μέχρι τον Ιούλιο.

Ο Χρήστος Μόκκας, διευθυντής του Κέντρου Ψυχικής Υγείας του Αγίου Νικολάου και υπεύθυνος για τον νομό Λασιθίου, λέει στην «Καθημερινή» ότι στο Κέντρο υπάρχουν τρεις θέσεις ψυχιάτρων, αλλά τα τελευταία τριάμισι χρόνια είναι μόνος. Το στίγμα ήταν εντονότερο παλιά, όμως υπάρχει ακόμη. «Το βλέπεις και σε ανθρώπους μορφωμένους, έρχονται πολύ διστακτικά», τονίζει. Δύο φορές τον μήνα πηγαίνει στην Ιεράπετρα και μία φορά τον μήνα στη Σητεία. «Αλλά οι ασθενείς προτιμούν να διανύουν πολλά χιλιόμετρα για να τους συναντήσω στον Αγιο Νικόλαο, παρά να τους δει κάποιος γνωστός».

Τα πράγματα είναι καλύτερα στα Χανιά από ό,τι στο Ηράκλειο από άποψη εξοικείωσης του κόσμου με τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, σχολιάζει η επιστημονική υπεύθυνη και προϊσταμένη του Κέντρου Ψυχικής Υγείας, Αννα Γεωργουδάκη –«ίσως επειδή υπήρχε εδώ και το ψυχιατρείο μέχρι το 2005»–, όπου επίσης αντιμετωπίζουν προβλήματα υποστελέχωσης. «Παλαιότερα ήμασταν οκτώ, τώρα είμαστε τρεις. Ο καθένας μας έχει 700 περιστατικά, είμαστε εξουθενωμένοι», υπογραμμίζει. Στα χωριά, όμως, το ταμπού παραμένει.

«Στις κλειστές κοινωνίες, σε μικρά χωριά, θα δούμε ανθρώπους που έχουν μια διαταραχή κατευθείαν να αποκτούν το στίγμα του “τρελού του χωριού”. Υπάρχουν περιπτώσεις που οι ίδιοι οι συγγενείς κρύβουν τους ανθρώπους τους στο σπίτι, για να μη βγει το πρόβλημα προς τα έξω», αναφέρει ο Μιχάλης Πρίντεζης, προϊστάμενος της Κοινωνικής Πρόνοιας του Δήμου Φαιστού.

«Η Κρήτη παρουσιάζει έναν κοινωνικό τρόπο ζωής άκρως αγωνιστικό», δηλώνει ο ανθρωπολόγος Μάικλ Χέρτσφελντ, ομότιμος καθηγητής Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, ο οποίος έχει κάνει πολυετή έρευνα στην Κρήτη, έχοντας γράψει και δύο βιβλία για το νησί. «Σε τέτοιο περιβάλλον», συνεχίζει, «ο φόβος της αποτυχίας παίζει επικίνδυνο ρόλο στην ανδρική ταυτότητα, και αυτό το φαινόμενο έχει πάρει σοβαρές διαστάσεις υπό πιέσεις που προκύπτουν από τον καταναλωτισμό». Οι Κρητικοί αισθάνονται συνέχεια την ανάγκη να επιδείξουν την αντροσύνη τους – «ένας άνδρας που δεν του αρέσει να συμπεριφέρεται έτσι, ή δεν είναι ικανός να εκδηλωθεί έτσι, θα αισθάνεται καταδικασμένος από την κοινωνία», επισημαίνει.

Η κρητική κοινωνία είναι ανοιχτή, αλλά έχει κάποιες κόκκινες γραμμές, λέει ο Αρης Τσαντηρόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης. «Η ντροπή και η τιμή είναι μαζί· υπάρχει ακόμη στην Κρήτη αυτό που μεταφέρεται ως εγωισμός, το καθήκον, το αίμα», αναφέρει. 

NEWSIT